"This picture was taken at Camp Anaconda in Baghdad. I was swimming in Saddam's pool. It was taken last summer. Yes, I peed in it." Aldus een Amerikaanse soldaat die onder de bijnaam Tiredanddirtysoldier bij Yafro een moblog onderhoudt met foto's uit Irak. Hij is niet de enige.

Volgens Jan Tromp van de Volkskrant heeft de video van Nick Bergs onthoofding de Amerikanen hun vechtlust doen hervinden. Hij baseert zich daarbij op een paar conservatieve commentatoren die op de Amerikaanse televisie en in kranten felle taal laten horen. Volgens mij heeft vechtlust er niks mee te maken. Het gaat om het beeld dat het Amerikaanse publiek heeft van deze oorlog. Een beeld dat president Bush domweg niet meer in de hand heeft vanwege digitale camera's, cameratelefoons en internet. Dat kan hem de politieke steun kosten die hij nodig heeft om de Amerikaanse aanwezigheid in Irak te valideren en elke maand de 3,9 miljard dollar uit te blijven geven die de operatie kost.

Op 3 en 4 oktober 1993 ondernamen een groep US Rangers en Delta Force elitetroepen een poging twee luitenants van Aidid op te pakken in Mogadishu. De missie mislukte. Twee onoverwinnelijk geachte Black Hawk helicopters werden neergeschoten en de Amerikanen verloren 18 man, waaronder een helicopterpiloot. Zijn lichaam werd door aanhangers van Aidid triomfantelijk door de straten van Mogadishu gesleept. Die beelden gingen de hele wereld over. Prompt beval president Clinton een terugtrekking van de Amerikaanse troepen uit Somalie. Dat besluit betekende het einde van de humanitaire missie van de Verenigde Naties in het geplaagde land.

Het maakt niet uit of Amerikanen schuldig zijn aan of juist slachtoffer zijn van gruwelheden. In beide gevallen daalt de steun voor een oorlog en de opperbevelhebber onder het Amerikaanse publiek en zijn vertegenwoordigers. Wij kunnen er over meepraten. Een dode soldaat en Den Haag heeft het al over het terughalen van de troepen.

Op 16 maart 1968 trekken Amerikaanse soldaten het Zuid-Vietnamese dorp My Lai binnen. Ze maken er ruim 300 ongewapende burgers af: mannen, vrouwen, bejaarden en kinderen. De slachting komt pas anderhalf jaar later aan het licht, in november 1969, en is olie op het vuur aan protest dat tegen de oorlog in Vietnam bestaat in de VS. President Nixon had net het einde van de oorlog aangekondigd (al verlieten de laatste troepen Vietnam pas in 1975) en het verhaal over My Lai leidt tot massale anti-oorlog demonstraties.

De oorlog in Irak verliep nogal soepel. De aanval begon op 20 maart 2003 en op 9 april werd het beeld van Saddam in Bagdad omver getrokken door een Amerikaanse tank. Een mooi plaatje. Te meer omdat het zich afspeelde voor het hotel waar de internationale pers verbleef. God, wat waren die embedded journalisten gehoorzaam. Daarna werd het snel minder. De massavernietigingswapens werden niet gevonden. Een opsteker was de arrestatie van Saddam Hoessein in december. Een paar weken later op 13 januari 2004 luidt de Amerikaanse soldaat Joseph Darby de klok nadat hij een cd-rom ontvangt met beelden van naakte Iraakse gevangenen. Het publiek hoort hier niks van. Dat ziet eerst op 31 maart uitzinnige Irakezen de verkoolde lichamen van Amerikaanse burgers aan een brug ophangen in Fallujah.

Dan, op 28 april, bericht het CBS-programma 60 Minutes dat een maand eerder 17 Amerikaanse soldaten uit hun dienst zijn verheven wegens het mishandelen van gevangenen. De foto van een gevangene die op een kist staat met draden aan zijn vingers en een kap over zijn hoofd en die van de Amerikaanse soldate die haar duimen omhoog houdt bij een rij naakte Irakese gedetineerden beheersen wereldwijd de voorpagina's, journaals en homepages. Bush verschijnt op de Arabische televisie om te zeggen dat de verantwoordelijke soldaten zullen worden bestraft. Het aanbieden van excuses laat hij in eerste instantie over aan defensieminister Rumsfeld.

Het is ook Rumsfeld die toegeeft dat de Amerikaanse autoriteiten de informatiestroom niet langer in handen hebben. "We functioneren met vredesbeperkingen tijdens een oorlogssituatie in het informatietijdperk, waarin mensen rond rennen met digitale camera's en ongelofelijke foto's maken die ze vervolgens illegaal en tot onze verrassing doorspelen aan de media." Hij bevestigt dat er nog meer foto's en video's zijn. "Als deze worden vrijgegeven aan het publiek, dan wordt de situatie er duidelijk niet makkelijker op."

Hij zal dezer dagen vast terug verlangen naar de Eerste Wereldoorlog. Soldaten konden destijds alleen brieven schrijven die hevig werden gecensureerd. De enkele soldaten die foto's maakten riskeerden een executie. De soldaten in Irak daarentegen hebben internet op de militaire basis. En al zou Rumsfeld alle digitale camera's van alle soldaten in Irak in beslag nemen, dan zijn er nog talloze burgers waar hij geen grip op heeft. Zoals aannemer Tami Silicio die een maand geleden in Koeweit met een Nikon Coolpix camera foto's nam van een lading doodkisten van gesneuvelde Amerikaanse soldaten vlak voordat ze naar de VS werden gevlogen. Hij stuurde ze door naar een kennis bij The Seattle Times die er een op de voorpagina zette. Persfotografen mogen zulke foto's niet maken van het Pentagon. Silicio dus wel, al kostte de actie hem zijn baan.

En dan is daar nog de vijand. Die beschikt ook over camera's en internet. En gebruikt ze. Bin Laden stuurt geregeld een video- of audioboodschap de wereld in via Arabische media. Zijn aanhangers plaatsen video's op internetfora. Zoals die met de onthoofding van de Amerikaanse burger Nick Berg op 11 mei. De video zal hoogstwaarschijnlijk ook niet de laatste zijn.

De VS moesten zich terugtrekken uit Vietnam omdat ze niet waren opgewassen tegen de guerrilla van de Vietcong. Eenzelfde scenario dreigt nu in Irak vanwege de guerrillawerking van internet. En de uitwerking die de foto's en video's op het publiek heeft. Een beeld zegt meer dan duizend moorden.

Erwin van der Zande

[gepubliceerd op WebWereld, 14 mei 04]