door Erwin van der Zande
08:07:97
Mars. De vierde, rode planeet in ons zonnestelsel. De planeet waar afgelopen vrijdagavond rond zeven uur Nederlandse tijd de ruimtesonde Pathfinder op landde. De planeet waarvan men lange tijd dacht leven op aan te treffen. Dat denkt men nog steeds, met dit verschil dat het definitieve antwoord nog nooit zo dichtbij is geweest. Een Shift Special over honderd jaar frictie tussen feit en fictie.
Het klassieke sci-fi verhaal van een buitenaardse invasie, The War of the Worlds, geschreven door de vader van het genre, HG Wells. Een klein dorpje wordt opgeschrikt door een neerstortende meteoriet. De meteoriet blijkt echter een van vele onverwoestbare ruimteschepen vol marsmannetjes die met hun lasers al spoedig hele steden aan gort schieten. Het verhaal zou later Orson Welles doen doorbreken en is in 1953 verfilmd ten tijde van de Koude Oorlog.
De astronoom Percival Lowell (1855-1916) is een van de bekendste Mars waarnemers. Vanuit zijn zelf opgerichte observatorium verzamelde hij jarenlang gegevens over de rode planeet. Hij vatte zijn gegevens samen door in 1901 een globe van Mars te maken. Op de globe zijn kanalen aangegeven. Kanalen die volgens Lowell waren gebouwd door intelligente wezens.
De Sovjet Unie beet de spits af met een Mars sonde. Het jaar was 1960 en het succes van de Spoetnik lag nog vers in het geheugen. De missie mislukte echter door een fout bij de lancering. Het zou de eerste zijn in een lange reeks tegenslagen voor de Russen. De Amerikanen hadden aanvankelijk ook weinig succes. Mariner 3 had een prima lancering maar had te weinig snelheid om in de buurt van Mars te komen. Een jaar later, 1965, kwam de doorbraak. Mariner 4 naderde Mars op 10.000 kilometer en slaagde erin om 21 tv-beelden terug naar de Aarde te stralen. De beelden betekenden het einde van Lowell's theorie. Op Mars was geen water te bekennen. Het geloof in leven op Mars liep een fikse deuk op.
Opnieuw scoort de Sovjet Unie een primeur. In mei 1971 wordt Mars 3 gelanceerd. De sonde landt op Mars, stuurt een signaal terug naar de Aarde en valt na enkele seconden weg. Een stofstorm vernielt alle instrumenten. Opnieuw een mislukte missie. NASA kiest een andere taktiek en stuurt Mariner 9 in een baan om Mars. De sonde zou Mars 698 keer omcirkelen en in die tijd ruim 7000 beelden terugstralen. Mars was compleet in kaart gebracht. Uit de gegevens werd duidelijk dat er ooit op Mars water heeft gestroomd, echter niet in de kanalen. Daarnaast werden poolkappen, vulkanen en gigantische kraters waargenomen. Mars bleek geologisch een actieve planeet, echter zonder teken van leven.
De Amerikanen hebben in 1976 een heel goed jaar. Op 20 juli - 4 juli was de bedoeling - landt Viking 1 op Mars. Kort daarna komt op Aarde de eerste foto binnen van het Mars oppervlak. De Viking 1 was uitgerust met een kunstmatige graafarm om bodemmonsters te nemen. Zij bleef operatief tot 1980, evenals haar zuster-sonde Viking 2 die enkele maanden later op Mars was gearriveerd. Het slagen van de Viking missie ging sommigen blijkbaar te soepel. De eerste samenzweringstheorieën duiken op en worden nog eens gevoed door de film Capricorn One, waarin de wereld voor de gek wordt gehouden over de landing van de eerste man op Mars - met onder andere OJ Simpson als astronaut. Een jaar later, in 1979, komen enkele foto's boven water van de Viking missie met daarop een rots-formatie waar velen gezichten en piramiden in herkennen. NASA wijst de gissingen van de hand, maar de foto blijft merkwaardig.
De Viking missie had geen teken van leven opgeleverd. Alle proeven ten spijt. Mars leek levensloos. Totdat in 1993 in Antartica - op Aarde nota bene - een meteoriet werd gevonden, de ALH84001. De klomp werd later geïdentificeerd als afkomstig van Mars. Gassen in de meteoriet vertoonden voldoende overeenkomsten met de gassen die de Vikings op Mars hadden geregistreerd. Onderzoekers troffen koolstof-verbindingen aan op de meteoriet die duidden op fossiele resten: het eerste concrete bewijs dat er - in dit geval meer dan 3,5 miljard jaar geleden - een primitieve levensvorm heeft kunnen bestaan op Mars.
De missie van Pathfinder is niet om de zoektocht naar sporen van leven voort te zetten. Dat is een taak voor missies die volgen. Pathfinder fungeert als verkenner. De expert aan boord is Sojourner, een robot-voertuig ter grootte van een microwave met een maximumsnelheid van zestig centimeter per minuut. Bovendien het eerste mobiele apparaat dat wiel op Mars zet. Sojourner, die 's ochtends een wake-up call (het deuntje van de tv-serie 'Mad About You') krijgt als op Mars de zon opkomt, heeft inmiddels zijn eerste verkenningstocht gemaakt. Je kunt zelf ook een ritje maken.
De missie is tot dusver een succes. Wat niet wegneemt dat er altijd mensen zijn die spoken zien, een samenzwering menen te ruiken of iets al te graag een teken van leven willen vinden. 
